İTÜ Öğretim Üyesinden Müzikte İnovasyon: Mikrotonal Gitar

İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı’nda (İTÜ - TDMK) öğretim üyesi olan Doç. Dr. Tolgahan Çoğulu, yüksek lisans ve doktorasını İTÜ Müzik İleri Araştırmalar Merkezi’nde (MİAM) tamamladı. Çoğulu, birçok gitaristin sorunu olan geleneksel Türk müziğini klasik gitarın sesinden ödün vermeden çalma arayışı içindeydi;2008 senesinde ise yarım sesten daha küçük sesler olan bütün mikrotonları çalabileceği, çok sesliliğe uygun klasik gitar klavyesini tasarladı. Çalgı yapımcısı Ekrem Özkarpat’ın 9 ay süren çalışmasıyla vücut bulan “mikrotonal gitar” ile hem klasik batı müziğinin seslerine hem de Türk halk ve sanat müziğinin mikrotonlarına ulaşılabiliyor.

tolgahan-cogulu-(3)



Öğretim Üyemiz Doç. Dr. Tolgahan Çoğulu ile “mikrotonal gitar”ın hikayesini ve ulaştığı başarıları konuştuk.

“Mikrotonal gitar”ın hikayesini anlatır mısınız? Sizin için anlamı ve müzik literatürü için önemi nedir? 

2008 yılında doktora yaparken bir takım arayışlar içindeydim. En büyük arayışım, Türkiye’deki geleneksel müzikleri klasik gitarda çalabilmekti. Bu sorun sadece Türkiye’deki gitaristlerin değil, Ortadoğu’da Arap ve İran müziğini çalmak isteyen bütün gitaristlerin en büyük sorunu. Evet, perdesiz gitar var, fakat mikrotonları perdesiz gitar ile çalarsak ud sesi gibi farklı bir ses duyarız. Ayrıca perdesiz gitarda çoksesliliğe ulaşmak çok zor. Klasik gitarda ise mikrotonlar olmadığından geleneksel müziklerimizin çalınması imkânsız. Bizim müziğimizin temel taşı ise mikrotonlar. Bu arayışa cevap olacak araştırmayı yürütmek üzere bir Bilimsel Araştırma Projesi (BAP) başvurusu yaptım ve İTÜ destekleyici bir bütçe çıkarttı. Projeyi Ekrem Özkarpat’a götürdüm. O da bu gitarı 9 ay boyunca uğraşıp çok güzel bir şekilde hayata geçirdi. Böylelikle, bu gitarda Türkiye’deki bütün geleneksel müzikleri ve isterseniz tanburdakinin aynısını hatta ses ekleyerek daha da fazlasını çalabilirim. Zaten dünyanın ilgisini çeken de, Türk müziğinin hem makamını bozmadan, hem de çok sesli bir şekilde çalınabilmesi. Bu gitarın ismi “ayarlanabilir mikrotonal gitar”. Bu mikroton ve mikrotonal terimleri insanlara karışık gelebilir. Farkı şöyle anlatayım, normal gitarların perdeleri büyük şekillerdedir. Bu perdeler tıpkı piyanonun tuşları gibi yarım sestir. Yani klasik batı müziği tamamıyla yarım sesler üzerine kurulmuştur. Peki, mikroton ne demek? Türk müziğinin piyanosu kabul edilen tanbur ile gitarı karşılaştırdığımızda, tanburun gitardan daha fazla perdesi olduğunu görüyoruz. Hatta gitar perdesi kadar olan kısım arasında 3-4 tane perde var. Bu aradaki perdelerin her biri birer mikroton. Yani yarım sesten küçük seslere verilen isim. Mikrotonal gitarın hedefi ise bütün mikrotonları çalabilmek. Benim amacım klasik gitardan hiç ödün vermeyip sesi aynen korumak. Çünkü klasik gitar çok sesli bir enstrüman. 3-4 sesi aynı anda duyurup çoksesli bir müzik yapabiliyorsunuz. Benim 2008 senesinde tasarladığım şey mikrotonal klavyenin eklenmesidir. Gitarda başka hiçbir yere dokunmadım. Klasik gitardan hiçbir farkı yok. Bu klavyede her telin altında uzun kanallar var. Bütün perdeler oynayabiliyor ve böylelikle bahsettiğim mikrotonlara ulaşabiliyoruz. Aynı zamanda bu gitarın klavyesindeki bütün perdeler çıkarılabiliyor. Sonuç olarak örnek vermek gerekirse tanburla çalınan bir saz semaisi çalmak istiyorsam, tanburda nasıl perdeler varsa, ben de klavye üzerinde küçük perdemi o kanala yerleştirip tanburda çalabileceğim mikrotonlara ulaşıyorum.

tolgahan-cogulu-(2)

Singapur’da mikrotonal gitar ile değerli halk ozanımız Aşık Veysel eseri seslendirerek ülkemizi ve üniversitemizi temsil etmek nasıl bir duyguydu?

Singapur konserinin çok önemli bir yönü var. Singapur’da birçok gitar orkestrası var. Gitar orkestrası dediğimiz 60 tane gitarist. İnanılmaz bir görüntü. Bu 60 gitarist aynı şeyi çalmıyor. Küçük gitarlar var, büyük gitarlar var, boy boy bütün gitarlar dağıtılmış ve ona göre orkestrasyon yapılıyor. Ben de Kara Toprak’ı, Uzun İnce Bir Yoldayım’ı, Yemen Türküsü’nü orkestranın şefine yolladım ,kendisi o 60 kişilik orkestraya ve solist olarak bana bir düzenleme yaptı. 60 kişinin önünde 600-700 kişinin doldurduğu salonda Kara Toprak, Uzun İnce Bir Yoldayım çalmak ve o insanların da çok sesli bir şekilde müziğe katılması inanılmaz bir duyguydu. Singapur Benim için mikrotonal gitar kariyerimdeki çok önemli anlardan biriydi.


Bu zamana kadar birçok başarı elde ettiniz ve ödüller aldınız. Bu başarılarınızın sırrı nedir?

Aldığım 2 tane ödülün birisi Türkiye’den verildi. Andante dergisinin düzenlediği 5. Donizetti Klasik Müzik Ödülleri’nde mikrotonal gitar çalışmalarımla özel başarı ödülü aldım. Ama uluslararası prestijli ödül Amerika’da önde gelen bir teknik üniversiteden geldi. Georgia Teknik Üniversitesi’nin düzenlediği Margaret Guthman Instrument Competition adı verilen yeni enstrüman ve yeni çalgı yarışması. 85 tane çalgı katıldı ve bu 85 çalgının 6-7 tanesi piyanoda, flütte, gitarda yenilikler üzerineydi. 80’e yakını da dijital robot çağının enstrümanlarıydı. Yarı finale kalınca bu konuda İTÜ’nün desteği tabi çok önemli, İTÜ desteği ile Amerika’ya gittim ve orada bu yarışmanın yarı finaline katılabildim. Yarı finalde 20 tane çalgı yarıştı. Orada yarışmayı izleyen 300 tane üniversite öğrencisi arasında Türkiye’den insan yoktu, Kara Toprak’ı ve Fidayda’yı çaldım. Ve bu enstrümanın aslında işlediğini gösterdim. Önce ilk 8’e finale bıraktılar,sonra da birinci oldum. 85 çalgıda 2014 senesinde o yarışmanın birincisi ayarlanabilir mikrotonal gitar. 

tolgahan-cogulu-(1)

Çalışmalarınız arasında mikrotonal çalgı örneğindeki gibi yeni bir enstrüman çalışması var mı ve önümüzdeki yıllara ait hedeflerinizden bahsedebilir misiniz?

Beni şu anda heyecanlandıran otomatik mikrotonal gitar projesi. Bunun da yeri tabi ki İstanbul Teknik Üniversitesi. Makine mühendisliği ve mekatronik mühendisliği ile 2 senedir işbirliği içerisindeyim. İTÜ’nün desteği her zaman arkamızda. Ben bunu yapacağımıza inanıyorum. Yurt dışında da bu projeden bahsediyorum ve proje herkesi heyecanlandırıyor. Bence mikrotonal gitar tarihinin son aşaması otomatik mikrotonal gitardır. Bunu da inşallah yine İTÜ’de yapacağız.